Εργασία & ισότητα, μύθοι & πραγματικότητες
Πριν φτάσουμε στο σημείο να εξετάσουμε τη νομοθεσία που διέπει τις συνθήκες εργασίας, ασφάλισης, συνταξιοδότησης κ.λ.π. σε σχέση με το φύλο του εργαζομένου, ας σκεφτούμε πως φτάσαμε στο σημείο να δημιουργηθούν οι συγκεκριμένες νομοθετικές ρυθμίσεις.
Από καταβολής του ανθρώπινου είδους το μοντέλο πάνω στο οποίο στηριζόταν η κοινωνία (εκτός λίγων εξαιρέσεων) ήταν λίγο πολύ το ίδιο για αιώνες. Το ισχυρό αρσενικό ήταν αυτό που έπρεπε να ψάξει να βρει τροφή, να κυνηγήσει, να διεκδικήσει την «τροφή» από τους άλλους διεκδικητές – αρσενικά και να παλέψει μαζί τους αν χρειαστεί. Το ανίσχυρο θηλυκό ως επί το πλείστον ήταν επιφορτισμένο με την ανατροφή των παιδιών. Με την πάροδο του χρόνου ο άνθρωπος εξελισσόταν αλλά το μοντέλο ουσιαστικά δεν άλλαζε. Η σπηλιά μπορεί να έγινε καλύβα ή σπίτι αλλά πάντα το θηλυκό ήταν μέσα για να μεγαλώνει τα παιδιά και το αρσενικό κουβαλούσε τα αναγκαία.
Το μοντέλο αυτό διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα περίπου του περασμένου αιώνα. Η πολιτεία, όπως είχε υποχρέωση, φρόντισε να προσαρμόσει τη νομοθεσία της σε αυτήν την κοινωνική δομή και προσπάθησε να μεριμνήσει για τους «ανίσχυρους», γι αυτούς δηλαδή που δεν είχαν τη δυνατότητα να εργασθούν. Όταν πέθαινε ο πατέρας άγαμης κορασίδος αυτή δικαιούτάν σύνταξης θανάτου μέχρι να παντρευτεί ή σε περίπτωση που δεν παντρευόταν, σε όλη της τη ζωή. Για τους ίδιους λόγους δικαιούνταν συντάξεως η χήρα θανόντος, για τους ίδιους λόγους προβλεπόταν η καταβολή διατροφής στη σύζυγο σε περίπτωση που λυόταν ο γάμος με υπαιτιότητα του συζύγου. Ακόμα και ο θεσμός της προίκας μπορεί να εξηγηθεί από τη συγκεκριμένη κοινωνική δομή. ήταν ένα είδος οικονομικού βοηθήματος προς το γαμπρό αφού η οικογένεια της νύφης απαλλασσόταν πλέον από την υποχρέωση διατροφής της.
Με τη βιομηχανική επανάσταση όμως τα δεδομένα άρχισαν να αλλάζουν. Η μυϊκή δύναμη έπαψε να παίζει προεξάρχοντα ρόλο στους χώρους εργασίας. Το ποσοστό εργαζομένων γυναικών άρχισε συνεχώς να αυξάνεται. Η πολιτεία παρακολουθώντας τις εξελίξεις φρόντιζε να προσαρμόζει τη νομοθεσία της: νόμος για «εφαρμογή της αρχής της ισότητας στις εργασιακές σχέσεις», «Μέτρα για τη βελτίωση της ασφάλειας και υγείας κατά την εργασία εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων», άδειες κυήσεως, λοχείας, κ.λ.π.
Τι συμβαίνει όμως σήμερα και πόσο προσαρμοσμένη είναι η νομοθεσία στη χώρα μας στην πραγματικότητα; είναι τα νομοθετήματα σύμφωνα με τις συνταγματικά κατοχυρωμένες αρχές ισότητας των πολιτών, ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών και προστασίας της οικογένειας; Μια απλή ματιά πάνω στις διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας αποδεικνύει ότι αυτό δυστυχώς δε συμβαίνει. Ας δούμε μερικά παραδείγματα.
Μία εργαζόμενη μητέρα με σύμβαση εργασίας ιδιωτικού δικαίου δικαιούται μειωμένο ωράριο εργασίας κατά μία ώρα ημερησίως για διάστημα τριάντα μηνών μετά τη λήξη της άδειας τοκετού. (Η μείωση μπορεί να συμπτυχθεί εφ' όσον συμφωνεί ο εργοδότης). Η προαναφερθείσα άδεια λέγεται «θηλασμού» και τη δικαιούται η μητέρα εργαζόμενη ανεξάρτητα με το αν θηλάζει με φυσικό θηλασμό το παιδί της. Ο νόμος προβλέπει ότι εφ' όσον η μητέρα δεν επιθυμεί να κάνει χρήση της άδειας «θηλασμού», το δικαίωμα αυτό μπορεί να παρασχεθεί στον πατέρα υπό την προϋπόθεση ότι είναι κι αυτός εργαζόμενος με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου. Σε περίπτωση όμως που η μητέρα δεν είναι εργαζόμενη με σχέση εξαρτημένης εργασίας (όταν είναι δηλαδή ελεύθερος επαγγελματίας), τότε ο πατέρας του παιδιού δεν δικαιούται άδειας «θηλασμού»ακόμα και αν αυτός είναι εργαζόμενος με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου!
Τα πράγματα δεν είναι καλύτερα στο δημόσιο τομέα. Για τη μητέρα δημόσιο υπάλληλο προβλέπεται μετά τη λήξη της άδεια λοχείας άδεια ανατροφής (εννέα μήνες απουσία από την εργασία ή μειωμένο ωράριο μέχρι την ηλικία των τεσσάρων ετών του παιδιού). Όμως, ο πατέρας δημόσιος υπάλληλος δεν δικαιούται την παραπάνω άδεια.
Αλίμονο λοιπόν στην οικογένεια, όπου είναι η μητέρα ελεύθερος επαγγελματίας και ο πατέρας εργαζόμενος στο δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα. Αλίμονο επίσης στον πατέρα, που για τους οποιουσδήποτε λόγους έχει επωμισθεί μόνος την ανατροφή των παιδιών του.
Ας ρίξουμε και μια ματιά στις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης, για τις οποίες τελευταία γίνεται πολύς λόγος. Οι γενικές προϋποθέσεις συνταξιοδότησης για άνδρα ασφαλισμένο στο Ι.Κ.Α. είναι 4500 ένσημα και συμπληρωμένο το 65ο έτος της ηλικίας του ενώ για γυναίκα ασφαλισμένη 4500 ένσημα και συμπληρωμένο το 60ο έτος της ηλικίας της. Ο παραλογισμός δηλαδή σ' όλο του το μεγαλείο, καθώς δύο άνθρωποι μπορεί να κάνουν την ίδια ακριβώς εργασία αλλά το πότε θα συνταξιοδοτηθούν εξαρτάται από το φύλο τους.
Ακόμα και για τους εργαζόμενους στο δημόσιο τομέα, οι οποίοι έχουν προσληφθεί μετά την 1/1/93, υπάρχουν διαφορές, αφού προβλέπονται προϋποθέσεις πρόωρης συνταξιοδότησης (56/53/50 ετών) για μητέρα εργαζόμενη με ανήλικα παιδιά (3/4/5 ή περισσότερα) αλλά όχι για πατέρα εργαζόμενο με ανήλικα παιδιά. Για ακόμη μία φορά δηλαδή ο νομοθέτης θεωρεί δεδομένο ότι με την ανατροφή των παιδιών ασχολείται η μητέρα και όχι ο πατέρας!
Η νομοθεσία όχι μόνο επιτρέπει, αλλά επιβάλει διακρίσεις και στο καθεστώς προσλήψεων των εργαζομένων, αφού για το διορισμό άρρενος στο δημόσιο απαιτείται απολυτήριο στρατού. Κατά συνέπεια δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες κατάληψης θέσης στο δημόσιο ο άνδρας και η γυναίκα. Μήπως θα πρέπει να αναλογιστούμε αν η υποχρέωση στράτευσης είναι σωστό να βαρύνει μόνο το ένα φύλο; Η εποχή που ο στρατός στηριζόταν στη μυϊκή δύναμη και ήταν οπλισμένος με ασπίδες και σπαθιά έχει περάσει. Εφ' όσον οι γυναίκες έχουν πλέον τη δυνατότητα να υπηρετούν στο στρατό ή στα σώματα ασφαλείας σαν επαγγελματίες πρέπει να δεχτούμε ότι μπορούν να υπηρετούν και σαν έφεδρες (εφ' όσον θεωρείται αναγκαία η ύπαρξη μη επαγγελματικού στρατού). Θα δοθεί έτσι η δυνατότητα μείωσης της θητείας στο μισό και θα έχουν πραγματικά τις ίδιες δυνατότητες διορισμού στο δημόσιο και τα δύο φύλα.
Μια ματιά σε μια καινούργια απόφαση της πολιτείας, μας αποδεικνύει ότι η τελευταία κάθε άλλο παρά διάθεση έχει να αμβλύνει τις παραπάνω αντιθέσεις και να αντιμετωπίζει τα δύο φύλα με τους ίδιους όρους αφού σε καταρτιζόμενο πρόγραμμα απόκτησης εργασιακής εμπειρίας (Stage) 350 ανέργων ηλικίας 22-40 ετών στις υπηρεσίες του υπουργείου οικονομικών, μεταξύ άλλων ορίζεται ότι ποσοστό τουλάχιστον 60% των θέσεων αυτών θα καλυφθεί από γυναίκες!
Η πολιτεία έχει υποχρέωση να διορθώσει τη νομοθεσία της δίνοντας σ' όλους τους πολίτες πραγματικά ίσες ευκαιρίες εργασίας και ίδιες συνθήκες εργασίας, ανεξαρτήτως φύλου. Να θυμηθεί ότι δεν υπάρχουν μόνο μητέρες εργαζόμενες αλλά και πατέρες εργαζόμενοι και να αφήσει την κάθε οικογένεια να αποφασίσει μόνη της για τη συμβολή και το ρόλο που θα έχει ο κάθε γονιός στην ανατροφή των παιδιών.
